نورا جەعفەر
کورد هەر ژ سەدێ « ٢٠ » هەتا نهو ب بەردەوامی ل ماف و دەستهەلاتداری و سەروەریا نەتەوەی و سەرخوە بونێ گەریایە ، پەیوەندیا کوردا و حکومەتا عیراقێ دچەندین قوناغێن سەرەکی دەرباز بویە.
قوناغا پشتی شەرێ جیهانی یێ ئێکێ ل سالا ( ١٩٢١ _ ١٩٥٨ ) دڤی سەردەمیدا کورد ب تایبەتی ل باشورێ کوردستانێ ( کوردێن عیراقێ ) بەشەک بون ل خاکا نویی یا بریتانی کو عیراق پێکئینایە ، ب هیچ شێوەیەکی دانپێدان ب هەبونا کوردان نەکریە هەردەم نەتەوا کورد ب بەشەک ژ عیراقێ دهاتە دانان ، هەروەها د دەستورێ عیراقێ یێ سالا ( ١٩٢٥ ) کو ب دەستورێ هەمیشەیی دهێتە نافکرن ، دبەندێن ڤی دەستوریدا ب هیچ رەنگەکی بەحس ل ماف و زمان و هەبونا کوردان نەهاتیە کرن ، هەروەها دڤی ماوێ دەستهەلاتێ حکومەتا ملك « فیصل » بریارێن خو لسەر کورد و خاکا کوردستانێ ددا بێی رێزێ ل خواستێن نەتەوەیی بگریت .
پشتی ڤێ قوناغێ قوناغا خو پێشاندانێ و نشتیمان پەروەریێ دهێت ل سالا ( ١٩٦١ _ ١٩٧٥ ) و ژ دیارترین کەسایەتی و شورەشگێرێن ڤێ قوناغێ « پێشەوا قازی محمد » و « ملا مصطفی بارزانی » دڤێ قوناغێدا کوردان راگەهاند کو دێ چنە دشەرێن مەزندا بەرامبەر مافێن خو .
پشتی ڤێ قوناغێ هەر ژ سالا ( ١٩٧٥ _ ٢٠٠٣ ) دەستهەلاتا « بەعسی » دەسپێ دکەت کو ئەف قوناغە درندانە ترین قوناغا مێژویی یە بەرامبەر گەلێ کورد ، دڤێ قوناغێدا هەمی هەولێن جدی هاتنە دان بو نەهێلان و ژناڤبرنا گەلێ کورد ژ وانا ( انفال کرن ، کیمیا باران کرن ، کوشتنا ب کوم ، گوند خرابکرن ، زیندان کرن ، برسی کرن ، ب ساخی بن ئاخ کرن ) و چەندین کریارێن دی یێن درندانە بەرامبەر گەلێ کورد هاتنە ئەنجامدان دوی سەردەمیدا ، لێ یا گرنگ ئاماژەیە ب وێ چەندێ پشتی ڤان هەمی کریارێن دڕندانە مللەتێ کورد دەسبەرداری مافێن خو نەبویە و هەردەم هەولدایە حوکمێ « ئوتونومی / حکم ذاتي » بدەستخوڤە بینیت ، و هەردەم ب دژی دوژمنی راوەستایە بەرامبەر بدەستڤەئینانا ئازادیا خو .
پشتی نەمان و ژنافچوونا دەستهەلاتا رژێما ( بەعس ) و دانانا دەستورەکێ نویی ل سالا « ٢٠٠٥ » کو ب دەستورێ هەمیشەیی دهێتە نافکرن ب شێوەیەکێ فەرمی هەرێما کوردستانێ سەربەخویا خۆ وەرگرتییە و دبەندێن دەستوری دانپێدان ب گەلێ کورد هاتییە دان ، سیستەمێ حوکمرانیێ ل عیراقێ پشتی سالا ٢٠٠٥ عیراقێ سیستەمەکێ « فیدرالی _ دیموکراتی _ پەرلمانی » پەسەند کریە .
لێ ئەف سیستەمە بەرامبەر هەرێما کوردستانێ ب شێوازەکێ دادپەروەرانە نەهاتیە ئەنجامدان و دنهادا ئەو سیستەمێ دەستهەلاتێ یێ بەرامبەر کوردان دهێتە ئەنجامدان وێنەیەکە ژ شێوازێ دەستهەلاتا رژێما ( بەعس )یا بەرێ ل ژێر ناڤ و نیشانێ « برسیکرنا گەلێ کورد » ، و ئەف کریارا دهێتە ئەنجامدان ژلایێ حکومەتا عیراقێ بەرامبەر هەرێما کوردستانێ د هیچ بەندێن یاسایی ئاماژە پێ نەهاتیە دان ، و هەروەها ئەف کریارە ب هیچ رەنگەکی یا قبول کری نییە ، کو پێویستە ئەف کێشەیە د دەمێن نێزیک دا بهێنە چارەسەرکرن ، ژبەرکو نەیا رەوایە گەلەک ب برسی بمینیت بەرامبەر واژویەکێ .
بو بیر ئینان کورد ئەو گەلە بویە کو ب چەکێ « بڕنویێ » بەرامبەر ( توپ و تەیارێن ) چەندین دەولەتێن بهێز راوەستایە ، ئەو گەلە بویە کو ب درێژاهیا مێژوویا خۆ چەندین شورەش و تێکوشان ئەنجامداینە بەرانبەر بدەستڤەئینانا ماف ئازادیا خو ،ئەو گەلە بویە کو ب دژی نەدادپەروەریێ راوەستیا یە ، ئەو گەلە بویە کو هەردەم هەولا بدەستڤەئینانا ئازادیێ و سەربەخویێ دایە .
کورد نە ئەو مللەتە مێژوویا وێ ببیتە قوربانیا واژویەکێ.